سراج‌الدین محمد بهرانبَهْران، سراج الدین محمدبن یحیی، فقیه و قاضی زیدی مذهب قرن دهم است. ۱ - مشخصاتاز این جهت وی را بهران و ابن بهران نامیده‌اند که نام یکی از اجداد وی بهران بوده است. در ۸۸۸ در شهر صَعْدَه یمن متولد شد و بدین روی به صَعْدی نیز شهرت یافت. نسبت او به قبیله تمیم می‌رسد و خاندانش اهل بصره بودند. بهران در جوانی در یمن و حبشه به کار بازرگانی پرداخت و در کنار این شغل، نزد عالمان دانش آموخت. بهران، علاوه بر فقه زیدی در برخی علوم دیگر از جمله حدیث، تفسیر و ادب، سرآمد بوده و طبع شعر نیز داشته است. او در دوره حکمرانی متوکّل الی الله زیدی، یحیی بن شمس الدین (۹۴۳ـ ۹۶۵)، منصب قاضی القضاتی یافت. ۲ - اساتیدسیّد مرتضی بن قاسم، از شخصیتهای مشهور فقه زیدی، از برجسته ترین استادان وی به شمار می‌آید. [۱]
محمدبن علی شوکانی، البدرالطالع، ج۲، ص۲۷۹، بیروت (بی تا).
[۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۱۴۰، بیروت ۱۹۸۰.
۳ - درگذشتسرانجام در ۹۵۷ در زادگاه خویش درگذشت. [۳]
محمدبن علی شوکانی، البدرالطالع، ج۲، ص۲۷۹، بیروت (بی تا).
[۴]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۱۴۰، بیروت ۱۹۸۰.
[۵]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۸، ص۱۵۰، بیروت ۱۹۸۰.
[۶]
احمد عطیه الله، القاموس الاسلامی، ج۱، ص۳۸۱، قاهره ۱۳۸۳ـ۱۳۹۶/ ۱۹۶۳ـ۱۹۷۶.
[۷]
عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۰۹، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۸]
عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۲۰۳، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی تا).
۴ - تالیفاتآثار مهم بهران عبارت است از: تنقیح القلوب و الابصار یا شرح الاثمار، در چهار جلد، که شرحی است بر الاثمار فی فقه الائمّه الاطهار یحیی بن شمس الدین که کتابی است در فقه استدلالی زیدیه و دارای نکته های بدیع است. وی در این کتاب، علاوه بر شرح، الاثمار را تنفیح و تهذیب کرده است؛ الکافل بنیل السؤل فی علم الاصول، کتابی مختصر در اصول فقه زیدیان؛ المعتمد، در حدیث، که مختصری است از صحاح ستّه اهل سنت و جامع الاصول ابن اثیر، و آن را به شیوه ابواب فقه مرتب و تنظیم کرده است؛ جواهرالاخبار و الا´ثار المستخرجه من لجّه البحرالزخّار، در اصول دین، اصول فقه، فِرَق، آیات الاحکام، و تاریخ و فقه زیدی. بهران مآخذ و منابع احادیث مورد استناد در کتاب البحرالزخّار ابن مرتضی( بهران، ۷۵۵ـ۸۴۰( را از بخش احکام به بعد، استخراج و در ذیل متن نقل کرده است. این اثر همراه با جلد دوم به بعد البحرالزخّار چاپ شده است؛ حاشیه بر کشّاف زمخشری، به نام تکمیل الکشّاف و تفسیر ابن کثیر از دیگر آثار اوست: المختصر الشّافی در علم عروض و قافیه؛ قرّه الارواح در معانی و بیان؛ بهجه الجمال و محجّه الکمال در اخلاق؛ التّحفه در نحو و علوم زبان عرب. [۹]
محمدبن علی شوکانی، البدرالطالع، ج۲، ص۲۷۹، بیروت (بی تا).
[۱۰]
احمد عطیه الله، القاموس الاسلامی، ج۱، ص۳۸۱، قاهره ۱۳۸۳ـ۱۳۹۶/ ۱۹۶۳ـ۱۹۷۶.
[۱۱]
ابن مرتضی، کتاب البحر الزخّار، ج۲، صر، ج ۲، قاهره (بی تا).
[۱۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۱، ص۲۶۹، بیروت ۱۹۸۰.
[۱۳]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۱۴۰، بیروت ۱۹۸۰.
[۱۴]
ج ۲، ستون ۲۴۳ـ۲۴۴، اسماعیل بغدادی، هدیه العارفین، ج ۲، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۵]
ج ۱، ستون ۲۶۹، اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
از وی دیوانی مشتمل بر قصائد و موشّحات، در مدح یحیی بن شمس الدین و خاندان او بر جای مانده است. [۱۶]
ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ الیمن فی العصر الاسلامی، ج۱، ص۲۰۹، قاهره ۱۹۷۴.
[۱۷]
محمدبن علی شوکانی، البدرالطالع، ج۲، ص۲۷۹، بیروت (بی تا).
[۱۸]
ابن مرتضی، کتاب البحر الزخّار، ج۲، صر، ج ۲، قاهره (بی تا).
۵ - فهرست منابع(۱) ابن مرتضی، کتاب البحر الزخّار، ج ۲، قاهره (بی تا). (۲) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۳) اسماعیل بغدادی، هدیه العارفین، ج ۲، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۴) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۰. (۵) ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ الیمن فی العصر الاسلامی، قاهره ۱۹۷۴. (۶) محمدبن علی شوکانی، البدرالطالع، بیروت (بی تا). (۷) احمد عطیه الله، القاموس الاسلامی، قاهره ۱۳۸۳ـ۱۳۹۶/ ۱۹۶۳ـ۱۹۷۶. (۸) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی تا). ۶ - پانویس
۷ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَهْران»، شماره۲۲۵۳. |